Een opmerking die regelmatig in organisaties voorbij komt: “Die? Dat is echt een ‘rotte’ appel in ons team. Zonder diegene zouden veel problemen opgelost zijn.”  Ik ken ze ook die rotte appels maar inmiddels weet ik, ze bestaan helemaal niet! Sterker nog, wanneer je een rotte appel uit het team haalt, staat een volgende rotte appel op. 

Waarom krijgen mensen het label van rotte appel?  

Vaak zijn deze appels mensen die in eerste instantie kritisch zijn, die het andere geluid laten horen. Misschien doen ze dat niet altijd op een constructieve manier. Misschien is het tegengeluid niet gewenst. Het effect is in ieder geval dat diegene zich niet gehoord voelt. Met als gevolg dat zij harder gaan roepen, nóg kritischer zijn. Immers, iemand moet toch dit geluid laten horen? Anderen in het team gaan zich ergeren, gaan zuchten, gaan er tegenin. En zo ontstaat er een vicieuze cirkel en wordt het van kwaad tot erger. Op een goed moment krijgt iemand het etiket van rotte appel opgeplakt. 

Rotte appels zijn mensen die vastzitten in hun rol 

We zijn geneigd om labels of etiketten op mensen te plakken zoals de criticaster, de grapjas, de initiatiefnemer, de luie, de laatkomer, de attente, de notulist, etc. Vaak gaat het om houding en gedrag wat iemand makkelijk en vaak laat zien. Sabine die altijd een grapje maakt om het luchtig te houden, Frank die altijd als eerste zijn vinger opsteekt als er iets gedaan moet worden, Noah die er altijd aan denkt wanneer er iemand jarig is of Elijah die nooit op tijd komt. Op zich lijkt hier niks mee te zijn maar wat we doen met het opplakken van dat etiket of label, is dat we iemand vastzetten in die rol. Zo ook met de rotte appel. Met als gevolg dat de energie stagneert, er geen ruimte meer is voor verandering en groei, en de sfeer er ook niet beter op wordt. 

Wat zijn rollen? 

Als we aan rollen denken, denken we vaak aan de formele rollen zoals teammanager, projectleider, controller, directeur, moeder, broer, chauffeur, boekhouder, etc. Deze rollen beschrijven de functies of taken die je vervult in een bepaald systeem zoals een organisatie of gezin. Daarnaast zijn er rollen die wij allemaal kennen en die veel meer gaan over het reguleren van de emoties of de energie binnen een groep. Bijvoorbeeld de initiatiefnemer, de advocaat van de duivel, de verzorger, de grappenmaker of de criticaster. Maar deze rollen zijn net zo goed meningen, gevoelens of symptomen zoals de rol van ‘werk is complex’, van ‘frustratie’ of van ‘hoofdpijn’. Het zijn velden van energie. Myrna Lewis zegt: “A role is bloody f*cking everything!” Van sommige rollen zijn we ons bewust, van veel rollen niet. 

“Wanneer de directeur vertrekt, blijft de rol in de organisatie”  

De veronderstelling dat rollen vastzitten aan personen is een grote denkfout. Denk bijvoorbeeld maar aan een directeur. Wanneer hij vertrekt, blijft de rol in de organisatie en zal deze rol door een andere persoon vervuld worden. Zo ook met de andere rollen. Als de grappenmaker van het team vertrekt, zal iemand anders deze rol op zich nemen. Niet op exact dezelfde wijze en in dezelfde uitingsvormen, maar dat zal de nieuwe directeur ook niet doen. Dus als de rotte appel vertrekt, zal deze rol vacant worden. Iemand anders neemt deze rol over. Wellicht niet in exact dezelfde verschijningsvorm maar voordat je het weet, ontstaat weer diezelfde vicieuze cirkel. 

Wat te doen met die rotte appel? 

Diegene met het label van de rotte appel, zal niet blij zijn. Niemand wil dat etiket hebben. Maar niet alleen de omgeving zet deze persoon vast in die rol, ook diegene zelf heeft zich hierin vastgezet. Diegene ziet geen kans meer om op een andere manier van zich te laten horen. Is waarschijnlijk zuur geworden, ziet nul positiviteit meer, kan niet meer lekker meedenken en zal zich snel aangevallen voelen. Vaak is de enige manier om van dat label af te komen door te vertrekken. Hoe zuur ook. 

Rollen laten rouleren en verspreiden 

Maar hoe voorkom je dan dat die rol van rotte appel niet weer overgenomen wordt of überhaupt ontstaat? Door veel meer de diverse rollen in een team te laten rouleren. Zo ook de rol van criticaster, van de nee-zegger, de initiatiefnemer, de rol van ‘het-glas-is-half-vol’, etc. Hoe? Door rollen letterlijk te laten rouleren en door rollen te verspreiden: 

• Laat iemand een keer de vergadering voorzitten of notuleren. Zo rouleer je de rol van leider en notulist 

• Zorg dat iedereen de kans krijgt om iets te zeggen en evenredig veel aan het woord is. Dit kun je doen door bijvoorbeeld te vragen: “Goh, ik heb een paar mensen nog niet gehoord. Ik ben ook benieuwd naar jullie mening. Wie zou iets willen delen?”  

• Door te zorgen dat niet alleen de ‘initiatiefnemers’ acties op pakken, maar dat iedereen evenredig veel en vaak iets oppakt 

• Nodig actief het andere geluid uit door bijvoorbeeld te vragen: “Wie vindt hier nog iets heel anders?” of “Waarom zouden deze aanpak niet moeten doen?” 

• Wat heel belangrijk is, is om het andere geluid te verspreiden door te vragen: “Wie herkent dit in enige mate?” Je zult zien dat meerdere mensen het andere (vaak tegengeluid) herkennen. Door het verspreiden maak je het laten klinken van het tegengeluid ‘normaal’ 
• En alles begint uiteraard bij oprechte nieuwsgierigheid en openhartig luisteren. Wat bedoelt iemand, waarom zegt diegene dat, wat speelt er? 

Je zult merken dat de kans op het ontstaan van de rotte appels in je team aanzienlijk afneemt! 

Wil je meer lezen over het rollen en het vastzetten hiervan, lees dan mijn artikel hierover in het Pioniersmagazine. 

Wil jij meer leren hoe jij als leider rollen kunt verspreiden en rotte appels kunt voorkomen? 

Neem dan deel aan het tweedaagse leiderschapsprogramma CoResolve gebaseerd op Deep Democracy. Hierin leer je meer over hoe je leiderschapsrol vol kunt pakken zonder macht, hoe je het potentieel van je team meer kunt benutten, hoe je gedragen besluiten kunt nemen, hoe je kunt omgaan met weerstand, hoe je alle stemmen in je team kunt horen en nog veel meer. In november start er weer een nieuwe groep. Schrijf je nu in!